Nói đến Vương quốc Chămpa cổ không thể không nhắc đến tháp bà Ponagar Nha Trang. Là một quần thể kiến trúc đặc biệt, ghi dấu thời gian mà đạo Hindu phát triển mạnh mẽ tại đây.
Tháp Bà Ponagar cổ (Ảnh: ST)
Cách xa trung tâm TP. du lich nha trang Cách đó không xa 2 km về phía Bắc, tháp Bà Ponagar xinh đẹp nằm gọn trên ngọn đồi nhỏ ven sông Cái hiền hòa. Vị trí trên đồi tương đối kín gió với độ cao trung bình chỉ 50 mét so với mực nước biển. Từ xa, bạn cũng có thể dễ dàng nhận ra tháp bà Ponagar do hình thức và kiến trúc độc đáo.
Tháp Bà Ponagar trên sông Cái (Ảnh: ST)
Từ xa xưa, người Chăm Khánh Hòa thờ nữ thần Ponagar, người luôn ở bên cạnh để bảo vệ cuộc sống của người dân, giúp họ có đất để sinh sống và trồng trọt. Bà Ponagar được nhân dân tôn thờ là Thiên Y Thánh Mẫu. Trong tâm thức của người dân Champa xưa, Thiên Y Thánh Mẫu được xếp vào hàng những vị thần chính, được hàng nghìn người thờ phụng. Ngài tái sinh đất, nước, gỗ, và thức ăn cho người dân, vì vậy người Chăm coi ngài là nguồn gốc của sự sống.
Từ nữ thần Ponagar được người dân tôn sùng là Thiên Y Thánh Mẫu (Ảnh: ST)
Sự giao thoa giữa các nền văn hóa với tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt (Ảnh: ST)
Tuy chỉ là truyền thuyết do người xưa để lại nhưng những vật dụng này đã tạo nên những nét văn hóa, phong tục tập quán vô cùng độc đáo của người Chămpa. Đến Tháp Bà Ponagar tất nhiên bạn sẽ được nghe kể về truyền thuyết về nữ thần Ponagar (Thiên Y Thánh Mẫu) và nhiều câu chuyện khác về các vị thần được thờ ở đây.
Đi lên cổng, nhìn tổng thể, chúng ta có thể dễ dàng nhận ra được bố cục chung của toàn bộ khu di tích. Khu di tích Tháp Bà Ponagar được chia thành 3 phân khu từ dưới lên trên tương ứng với 3 tầng kiến trúc.
Ponagar từ bên dưới (Ảnh: ST)
Đi qua tầng 1 hay còn gọi là “Tầng dưới” nếu không để ý thì khó có thể nhận biết được, vì hầu hết các tòa nhà ở tầng trệt đã không còn nữa, chỉ còn lại rất ít như cột và cầu thang. . . hòn đá được bao phủ một nửa và một nửa mở bằng đất màu. Hiện nay, cầu thang đá đã được xây dựng lại để thuận tiện cho việc di chuyển của du khách. Bước qua đống đổ nát và bạn sẽ đến tầng giữa.
Tầng giữa trước đây là một ngôi nhà lớn có mái che và các hàng cột đóng vai trò là nhà nghỉ để mọi người dừng chân hoặc chuẩn bị cho các nghi lễ, trang phục trước khi vào chính điện để hành lễ. Có thể coi đây là một nét giống với kiến trúc đình chùa của miền Bắc. Ở các đình, chùa cũng thường xây dựng một nhà khách gọi là nhà Đại, năm gian nằm ở hai bên sân chính. Đó là nơi, người trông coi đình làng tiếp khách, dẫn dân sửa lễ trước khi vào Thánh lễ. Một ý tưởng kiến trúc chung của tầng giữa gồm 10 cột chính chia thành 2 hàng hai bên, chiều cao hơn 3 m, đường kính như sải tay (khoảng 1 m). Ngoài ra, còn có hệ thống cột nhỏ gồm 12 cột chia thành 2 hàng, có chiều dài thấp hơn một chút. Hệ thống cột được bố trí hợp lý để phân chia lực chống đỡ từ mái xuống. Bước tiếp theo cầu thang dốc lên tầng giữa bạn sẽ vào tầng trên.
Hệ thống cột bát giác (Ảnh: ST)
Các hàng và cột được sắp xếp gọn gàng (Ảnh: ST)
Tầng trên được đánh giá là tương đối nguyên vẹn so với các tầng dưới, có hai dãy tháp được bao bọc bởi bốn bức tường gạch, do ảnh hưởng của thời tiết và con người nay chỉ còn lại 2 bức tường. Mỗi dãy tháp trên tầng cao có 3 ngôi nhà, 3 ngôi ở phía trước và 3 ngôi ở phía sau. Tuy nhiên, 3 ngôi nhà phía sau bây giờ còn 1, tổng cộng 4 tháp bây giờ. Tháp được xây dựng chắc chắn bằng gạch đất nung, các viên gạch gắn chặt vào nhau, có cảm giác như được ghép lại bằng một chất liệu đặc biệt mà không phải là vữa thông thường. Các tòa tháp mở ra nhìn ra biển Đông như đón gió từ bờ. Nhìn vào bên trong tháp có thể thấy lên đến đỉnh tháp, thân tháp có nhiều đường bo góc. Các họa tiết trang trí của tháp rất phong phú và tiêu biểu, trong đó có nhiều hình tượng của tín ngưỡng Chăm như: Thần Tenexa, tiên nữ, bà Ponagar, các linh vật …
Diện tích của tháp chính (Ảnh: ST)
Mỗi ngôi tháp ẩn chứa một bí mật về văn hóa Champa (Ảnh: ST)
Tên tháp Bà Ponagar chỉ là ngôi tháp chính lớn nhất, dân gian quen gọi nên cả quần thể tháp Bà Ponagar mới có tên như vậy. Tháp chính gồm 4 tầng với tổng chiều cao 23 m, thờ Ponagar, vợ của Thần Shiva. Ponagar được sinh ra ở biển, được biến đổi bởi bọt biển và những đám mây, có thể coi ông là một món quà của biển người. Khi chàng chào đời, nước dâng cao đón chàng vào bờ, núi uốn mình bồng chàng lên đỉnh. Anh mang lại sức sống cho muôn loài cây con nên mọi người rất kính trọng anh. Bên trong tháp là nơi đặt tượng của ông ngự trị, tượng được đúc bằng vàng, nhưng do thay đổi theo từng giai đoạn nên tượng được thay thế trong tháp là tượng bằng đá cẩm thạch đen.
Bên trong tháp được trang trí bằng nhiều tác phẩm điêu khắc bắt mắt mô tả các hoạt động cộng đồng thời bấy giờ: cảnh săn bắn, cảnh chèo thuyền, cảnh khiêu vũ …
Tả cảnh sinh hoạt múa hát (Ảnh: ST)
Nghệ thuật điêu khắc rõ nét (Ảnh: ST)
Ngoài tháp chính thờ nữ thần Ponagar, bên cạnh còn có các tháp khác thờ thần Shiva, Sanhaka, Ganeka. Tháp nhỏ thờ Ganeka, con trai của thần Shiva. Bên trong tháp không có tượng thờ mà chỉ có linh vật hình trụ bằng đá – Linga. Theo sử thi được ghi lại trong kinh Veda thời Brahmana, biểu tượng Linga có 3 phần tượng trưng cho 3 đấng siêu nhiên: Brahma, Vishnu và Shiva. Phần đế hình vuông tượng trưng cho thần Brahma, cột hình bát giác tượng trưng cho thần Vishnu, và cột trụ tròn tượng trưng cho thần Shiva. Ba thực thể này hợp nhất để tạo nên thế giới, Vishnu tốt, Shiva ác và Brahma là gốc rễ của sự cân bằng giữa Vishnu và Shiva.
Thần Brahma (Ảnh: ST)
Mô tả về 3 vị thần trong kinh Vệ Đà của Ấn Độ giáo (Ảnh: ST)
Tượng Chúa Shiva (Ảnh: ST)
Biểu tượng Sesame (Ảnh: ST)
Có thể thấy, tháp Bà Ponagar là một minh chứng rõ nét về sự ảnh hưởng to lớn của đạo Hinđu vào Chăm và sau này là tiếng Việt. Cũng theo kinh Veda cho đến thời Upanisad, người ta tin rằng thế giới được sinh ra bởi một lực lượng cực kỳ lớn, cũng cực kỳ nhỏ, cực kỳ rõ ràng và mạnh mẽ vô hạn. Đó là Bà La Môn. Con người được gọi là Atman, biểu hiện ban đầu của Brahman. Atman bị ràng buộc bởi một cơ thể nhỏ bé, hữu hạn (tuổi thọ), những ham muốn bẩn thỉu. Ở giai đoạn này, con người vẫn còn trong ý thức, không tìm ra cách nào cho Atman (người phàm). Trong thời Bà La Môn giáo, có nhiều giáo phái công nhận sự sáng tạo ra thế giới là Brahman. Họ đưa ra con đường giải phóng con người (Atman), nếu con người hiểu đúng về bản chất của thế giới là Brahman’s Atman, họ không còn bị ràng buộc nữa. Từ đó sinh ra hai hình thức tu hành, một là coi thường thân thể (coi Atman là ô uế) bằng cách hạn chế dục vọng, làm tổn thương thân thể, hai là hành động theo kinh Vệ Đà, tiêu trừ tội lỗi để tồn tại. Bà la môn. Hai là rèn luyện thân tâm để loại bỏ Atman (là hình thức tập Yoga hiện nay). Những tư tưởng này đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến người dân và hình thành hệ thống tín ngưỡng tôn giáo của người Chăm và được thể hiện rõ nét trong hình thức tín ngưỡng thờ thần ở Tháp Bà Ponagar.
Hình thức yoga hiện nay có nguồn gốc từ đạo Bà la môn (Ảnh: ST)
Để hiểu hết khía cạnh tâm linh của phế tích tháp bà Ponagar, bạn cần tìm hiểu qua kinh Vệ Đà và thời Bà la môn. Đặc biệt, 6 giáo phái chính thống của Bà La Môn – tôn giáo thừa nhận sự tồn tại của Bà La Môn.
Đến Tháp Bà Ponagar vào cuối tháng 3 âm lịch, bạn sẽ có cơ hội tham gia lễ hội Tháp Bà (từ ngày 21 đến 23 tháng 3 âm lịch). Đây là thời điểm lý tưởng để tìm hiểu về Ponagar cũng như hòa mình vào các hoạt động văn hóa của người dân địa phương.
Lễ hội Tháp Bà Ponagar (Ảnh: ST)
Các hoạt động lễ hội (Ảnh: ST)
Múa Chăm (Ảnh: ST)
Các thiếu nữ mặc trang phục truyền thống (Ảnh: ST)
Người dân tham gia nhiều lễ hội (Ảnh: ST)
Hi vọng bài viết cũng mang đến cho bạn những thông tin hữu ích về địa điểm du lịch đặc biệt này khi du lịch Nha Trang. Chúc các bạn có một chuyến du lịch tháp bà Ponagar Nha Trang thật ý nghĩa.
Xem thêm:
